ระยะการเกิดโรคมะเร็งท่อน้ำดี
ระยะการเกิดโรคมะเร็งสามารถกำหนดได้จากระยะการแพร่กระจายของมะเร็ง การกำหนดระยะของโรคมะเร็งท่อน้ำดีมีความสำคัญต่อการเลือกวิธีการรักษาและการประเมินการดำเนินโรคของผู้ป่วย ระยะของการเกิดโรคสามารถบอกได้โดยการตรวจร่างกาย, การเอ็กซ์เรย์ และการทดสอบทางห้องปฏิบัติการทางการแพทย์อื่นๆ รวมทั้งผลที่ได้หลังจากได้รับการผ่าตัด
มะเร็งท่อน้ำดีเกือบทุกชนิดมีจุดเริ่มต้นที่เนื้อเยื่อชั้นในสุดของผนังท่อน้ำดี และหลังจากนั้นมะเร็งจึงมีการเจริญออกมาด้านนอกท่อน้ำดี และสามารถแพร่กระจายไปยังส่วนอื่นๆของร่างกายผ่านทางกระแสเลือด หรือระบบน้ำเหลือง ซึ่งระบบน้ำเหลืองเป็นระบบหนึ่งของร่างกายที่ทำหน้าที่เกี่ยวกับการสร้างภูมิคุ้มกันของร่างกายต่อการติดเชื้อและการเกิดโรค การกำหนดระยะของโรคเป็นวิธีมาตรฐานของแพทย์ที่จะบอกระยะความรุนแรงของโรคมะเร็ง โดยระบบที่ใช้กำหนดระยะของการเกิดโรคมะเร็งที่ใช้เป็นหลักจะอ้างอิงจากระบบของ American Joint Committee on Cancer หรือ AJCC เป็นระบบที่เรียกว่า TNM
ระบบ TNM ของ AJCC สำหรับการกำหนดระยะการดำเนินโรคสำหรับมะเร็งท่อน้ำดี ประกอบด้วยข้อมูลหลัก 3 อย่าง ดังต่อไปนี้:
T เป็นระบบหลักที่ใช้อธิบายถึงระยะการรุกล้ำของมะเร็งผ่านผนังท่อน้ำดี รวมทั้งการรุกล้ำและแพร่กระจายไปยังเนื้อเยื่อและอวัยวะส่วนอื่นๆ
การจำแนกระยะของโรคในระบบ T:
- TX: ยังไม่พบร่องรอยการเกิดโรคของมะเร็งเนื่องจากยังมีการเกิดมะเร็งที่ไม่สมบูรณ์
- T0: ยังไม่ปรากฏมะเร็งก้อนแรก
- Tis: มีมะเร็งเกิดขึ้นที่ชั้นเยื่อเมือกด้านในสุดของผนังท่อน้ำดี แต่ยังไม่มีการเจริญออกมายังชั้นที่อยู่ลึกกว่าของท่อน้ำดี ระยะนี้เรียกอีกอย่างว่า intramucosal carcinoma
- T1: มีการเจริญของมะเร็งก้อนเดียวมายังเนื้อเยื่อชั้นลึกของผนังท่อน้ำดี แต่ยังจำกัดอยู่แค่ในท่อน้ำดี และไม่มีการเจริญแพร่มาถึงหลอดเลือด
- T2: แบ่งออกเป็น 2 กลุ่มย่อย:
T2a: มีมะเร็งก้อนเดียว เจริญผ่านผนังท่อน้ำดีเข้ามายังหลอดเลือด
T2b: มีมะเร็งสองก้อนหรือมากกว่า ซึ่งอาจมีการเจิญหรืออาจจะไม่มีการเจริญผ่านผนังท่อน้ำดีมายังหลอดเลือด - T3: มะเร็งมีการแพร่กระจายไปยังอวัยวะข้างเคียงเช่น ลำไส้เล็ก, กระเพาะอาหาร, ท่อน้ำดีใหญ่,ผนังหน้าท้อง, กระบังลม หรือต่อมน้ำเหลืองรอบๆหลอดเลือดดำในตับ
- T4: มะเร็งมีการแพร่กระจายไปทั่วตับ ไปตามท่อน้ำดี
N เป็นการอธิบายการแพร่กระจายของมะเร็งไปยังต่อมน้ำเหลือง
การจำแนกระยะของโรคในระบบ N:
- NX: ยังไม่พบร่องรอยของมะเร็งและการแพร่กระจายไปยังต่อมน้ำเหลืองบริเวณใกล้เคียง
- N0: มีก้อนมะเร็งแต่ยังไม่กระจายไปยังต่อมน้ำเหลืองใกล้เคียง
- N1: มีการกระจายของมะเร็งไปยังต่อมน้ำเหลืองใกล้เคียง
M เป็นระบบที่ใช้บอกการแพร่กระจายของมะเร็งไปยังอวัยวะส่วนอื่นในร่างกาย ซึ่งบริเวณที่มักพบว่ามีการกระจายของมะเร็งท่อน้ำดีส่วนใหญ่ ได้แก่ ตับ, ผนังหน้าท้อง และปอด
การจำแนกระยะของโรคในระบบ M:
- M0: ยังไม่มีการแพร่กระจายของมะเร็งจากท่อน้ำดีไปยังอวัยวะอื่นๆ
- M1: มะเร็งมีการแพร่กระจายจากท่อน้ำดีไปยังอวัยวะอื่นๆ
การรวมกลุ่มระยะของโรค (Stage grouping):
เมื่อมีการจำแนกระยะของโรคตามระบบ T,N,M แล้ว ข้อมูลดังกล่าวนี้จะถูกนำมารวมกันตามกระบวนการที่เรียกว่า การรวมกลุ่มระยะของโรค (Stage grouping) โดยระยะต่างๆจะถูกจัดเป็นตัวเลข ตั้งแต่ 0 ถึง IV ในระบบเลขโรมัน
- Stage 0 (Tis, N0, M0): มะเร็งมีการเจริญที่ชั้นเยื่อเมือกด้านในสุดของของท่อน้ำดี (Tis) aและยังไม่มีการแพร่กระจายไปยังต่อมน้ำเหลือง (N0) หรืออวัยวะอื่นๆ(M0)
- Stage I (T1, N0, M0): มะเร็งมีการแพร่ไปยังเนื้อเยื่อชั้นลึกของผนังท่อน้ำดี (T1) แต่ไม่มีการลุกลามไปยังหลอดเลือด ไม่มีการแพร่กระจายไปยังต่อมน้ำเหลือง (N0) หรืออวัยวะอื่นๆ (M0)
- Stage II (T2, N0, M0): มีมะเร็งก้อนเดียวที่มีการเจริญลุกลามไปยังหลอดเลือด (T2a) หรือ มีมะเร็งเกิดขึ้นหลายก้อน (T2b) มะเร็งยังไม่มีการแพร่กระจายไปยังต่อมน้ำเหลืองข้างเคียง (N0) หรืออวัยวะอื่นๆ (M0)
- Stage III (T3, N0, M0): มะเร็งมีการเจริญลุกลามไปยังเนื้อเยื่อหรืออวัยวะข้างเคียง เช่น สำไล้เล็กตอนต้น, ลำไส้ใหญ่, กระเพาะอาหาร, ผนังช่องท้อง, กระบังลม, ต่อมน้ำเหลืองรอบๆหลอดเลือดดำในตับ (T3) แต่ยังไม่มีการแพร่กระจายไปยังต่อมน้ำเหลือง (N0) หรืออวัยวะอื่นๆ (M0)
- Stage IV: แยกออกเป็นสองกลุ่ม ได้แก่:
Stage IVA(T4, N0, M0) OR (Any T, N1, M0): มีการแพร่กระจายของมะเร็งไปทั่วตับไปตามท่อน้ำดี (T4) หรือ มีการแพร่กระจายไปยังต่อมน้ำเหลืองใกล้เคียง (N1) แต่ยังไม่แพร่กระจายไปที่อวัยวะอื่นๆ (M0)
Stage IVB (Any T, any N, M1): มะเร็งมีการแพร่กระจายไปยังอวัยวะอื่น (M1)
คุณอาจจะเคยได้ยินแพทย์กล่าวถึงระดับของโรคมะเร็งมาบ้าง ซึ่งการกำหนดระดับของโรคมะเร็งหมายถึงการเปรียบเทียบระหว่างเซลล์มะเร็งกับเซลล์ปกติ รวมทั้งยังบ่งบอกถึงความไวในการเจริญของเซลล์มะเร็งและการแพร่กระจาย มะเร็งระดับต่ำ (low grad tumor) คือมะเร็งที่เจริญช้า ในทางตรงข้ามมะเร็งระดับสูง (high grade tumor) คือมะเร็งที่มีการเจริญเร็วกว่า
การเปลี่ยนสภาพ (Differentiation) หมายถึง กระบวนการพัฒนาของเซลล์มะเร็ง เซลล์มะเร็งไม่สามารถวัดได้เช่นเดียวกับเซลล์ปกติ ซึ่งคุณอาจจะเคยได้ยินแพทย์พูดถึงมะเร็งระดับหนึ่งและการเปลี่ยนสภาพของมะเร็ง มะเร็งระดับสองคือมะเร็งที่มีการเปลี่ยนสภาพระดับกลาง (moderately differentiated) มะเร็งระดับสามคือมะเร็งที่มีการเปลี่ยนสภาพเลว (poorly differentiated) ส่วนมะเร็งระดับสี่คือมะเร็งที่ไม่มีการเปลี่ยนสภาพของเซลล์(undifferentiated)
ระดับของมะเร็งท่อน้ำดี:
- Grade 1 เซลล์มะเร็งมีลักษณะคล้ายเซลล์เยื่อบุท่อน้ำดีปกติอย่างมาก ระดับนี้เรียกว่ามะเร็งระดับต่ำ (low grade cancer)
- Grade 2 เซลล์มะเร็งมีลักษณะเหมือนเซลล์ผิดปกติเพียงเล็กน้อย ระดับนี้เรียกว่า มะเร็งระดับกลาง (intermediate grade cancer)
- Grade 3 เซลล์มะเร็งมีลักษณะเป็นเซลล์ผิดปกติและต่างจากเซลล์เยื่อท่อน้ำดีปกติเป็นอย่างมาก ระดับนี้เรียกว่ามะเร็งระดับสูง (high grade cancer)
- Grade 4เซลล์มะเร็งมีลักษณะของเซลล์ผิดปกติเป็นอย่างมากและไม่สามารถมองออกว่าเป็นเซลล์เยื่อบุท่อน้ำดี ระดับนี้ก็เรียกว่า มะเร็งระดับสูง เช่นกัน (high grade cancer)